Boas tardes.
Reitor da Uvigo, Cecilia, Antonio, presidentes, secretarios e axudantes que decidiron estar hoxe aquí por algún poderoso motivo que vos achega aos Consellos Sociais. Grazas a todos por elixir compartir este tempo e os nosos esforzos. Grazas tamén a Manuel Aranda, director deste Centro tecnolóxico que hoxe nos acolle no Campus de Vigo, e á Consellería de Educación, polo seu apoio.
E grazas, para rematar, a tantos e tantos que fixeron posible que nos reunamos hoxe en Vigo para abordar un programa e unha convivencia que considero imprescindible porque, como di a profesora Helena Nazaré, “a universidade (diría que os Consellos Sociais), se é algo, é contacto físico”. Forxar experiencias e intercambiar prácticas está na nosa esencia e na nosa razón de ser. As situacións que nos permiten mostrarnos xuntos son as que nos fortalecen e nos achegan aos nosos obxectivos.
Entón, por todo isto… benvido a esta Universidade que chegou a estar entre as 100 mellores universidades do mundo con menos de 50 anos.
Se tivese que resumir a idea central destas xornadas que inauguramos, diría que priman unha mestura entre un ton humanista e un achegamento ao futuro. Optamos por repasar a parte sensible das universidades e a mochila de perspectivas que afrontan os esforzos dos Consellos Sociais nun novo contexto, o que se abre precisamente hoxe, coa entrada en vigor da nova Lei Orgánica do Réxime Académico. A esta coincidencia súmase que os Consellos Sociais cumpren agora 40 anos dende a creación da LRU.
Son dous feitos salientables, excepcionais, que quixemos abordar no programa con intervencións e análises expresamente orientadas a ter unha visión vertical sobre ambas as cuestións. E como ben se recolle no texto central do programa, como contrapunto a esta situación actual, quixemos tamén propoñer unha viaxe de ida e volta no tempo para visitar o contexto e o escenario pasado e futuro no que as universidades e a súa presenza permanente na construción e estruturación do proxecto e o espírito europeo. Por iso propuxemos, por unha banda, unha mirada retrospectiva ao pasado para ver a súa contribución ao coñecemento e ao desenvolvemento e á difusión do coñecemento a través do Camiño de Santiago; e por outra, unha incursión no futuro que está a unir as universidades no contexto global de Europa, é dicir, a configuración das universidades do futuro, para seguir colocando esteos na construción da unión europea.
Confeso que son partidario de non aceptar unha visión pesimista das universidades en xeral. Universidades mellores fomentarán sociedades mellores, universidades fábricas de solucións, que teñan “a capacidade e a responsabilidade de cambiar o mundo”, como lle escoitei recentemente ao reitor de Alcalá de Henares. Universidades -e volvo a utilizar as palabras da profesora Nazaré, que non teñen que ser torres de marfil nin pozos de petróleo, senón faros que nos guíen, que é o que precisamos agora, “que sexan poderes éticos da vida”.
E nese camiño e sobre o noso papel son optimista, porque creo que se achegan tempos moi importantes para a misión dos Consellos Sociais.
É certo, como dixo o profesor Francisco Michavila nun artigo recente en El País, que “España é o país das leis de Educación”… “e unha substitúe á outra pero os problemas persisten durante décadas”. Este afán insaciable de deixar pegada lexislativa levou aos campus a gastar moita enerxía en elaborar normativas, estatutos e calquera outra normativa… “construíron -engade- unha engorrosa rede de textos que periodicamente hai que adaptar ás novas leis, para horror de quen “estean interesados en problemas universitarios reais”. Non sei se nolo explicará na súa presentación, pero Michavila propón apostar por dous tipos de universidades: unhas orientadas á investigación competitiva internacional participando en grandes proxectos europeos, unhas orientadas á investigación competitiva internacional, participando en grandes proxectos europeos.
Se aceptamos esta corrente de opinión sobre as leis e a súa fatalidade, reafírmome nun futuro optimista, aínda que esixente, ao que se dirixe o CS, e non só pola determinación coa que Antonio Abril foi redactando o seu caderno de bitácora ata sitúalos, finalmente, na dirección –penso que– correcta e nunha zona de influencia. Recoñecido iso, creo aínda máis no futuro dos Consellos Sociais canto máis miro o pasado e de onde vimos. Quero lembrarsó unha referencia: A UVigo CS xa organizou estas xornadas no ano 2006, cando o presidente do Goberno era Zapatero, a conselleira de Educación Mª Jesús Sansegundo e o presidente da Xunta Pérez Touriño, cando o gran obxectivo das universidades era Boloña e a adaptación ao Espazo Europeo de Educación Superior (Europa de novo, omnipresente). E dígoo porque non está hoxe aquí ningún dos presidentes que asistiron á reunión en Vigo daquela. En realidade, daquela época só queda unha persoa en activo.
Pois ben, nesas Xornadas os Consellos Sociais entregaron a súa medalla de ouro (a única que concederon) ao entón reitor da UVigo, Domingo Docampo, e este entregoulla “pola súa cordialidade e comprensión”, que ao recibila viuse na obriga de aclarar que o CS “nunca nos quixo dirixir, senón acompañarnos” e mesmo foi máis alá, agradecendo o “apoio básico” que recibiu del en “momentos importantes”.
Que os CSs se visen na necesidade de premiar expresamente a comprensión dun reitor, creo que é suficientemente explícito sobre como eran as relacións daquela, con notables enfrontamentos entre algúns CS e as súas universidades, coa liquidación de contas como principal e constante fonte de conflito… Un ano antes, nas Palmas, crearase a Conferencia de Consejos Sociales de España. Tanto o daquela reitor canario como o propio Docampo admitiron os rexeitamentos e sospeitas non disimulados cos que o recibiron a maioría dos reitores españois, ata tal punto que só seis deles autorizaron en primeira instancia aos seus presidentes a asinar como fundadores. E entre eses seis, Vigo. A partir de entón, a convivencia fíxose máis agradable paso a paso, a relación máis fecunda e a sospeita máis curta,
Teño que dicir que en Vigo tivemos sempre unha inmellorable relación de confianza e colaboración, non exenta de compromiso crítico, cos reitores, e con eles compartimos pautas para avanzar cara á mellor universidade posible: fiel aos seus sinais de identidade, sensible ás demandas sociais, valentes na adopción de políticas innovadoras, e prudentes na xestión financeira, que nos aprende a vivir na globalización e non volver as costas aos abismos morais que se nos abren, que xeran ideas e valores, poder de pensamento e cidadáns e cidadás capaces de aprender.
Iso si, nós non chegamos aos 333 reitores da Universidade de Alcalá, levamos seis dende 1989, e eu son o terceiro presidente do CS. Pero o reitor Manuel Reigosa, que nos acompaña na mesa, deu un paso máis en sintonía co CS. E quero recoñecelo aquí publicamente. Traio aquí o seu recente discurso de ingreso na Academia Xacobea, no que di: “Dalgunha maneira, a universidade tamén é un Camiño. Un camiño vital, un camiño da humanidade, un camiño da sabedoría…”. Espero que entre todos construamos non só un camiño mellor, senón unha Europa máis igualitaria, solidaria e feminista”. Creo que esta frase pecha o círculo da esencia do programa destas xornadas.
Agardo que disfrutedes de Vigo e Santiago, espero que estas Xornadas que preparamos con esforzo e cariño sexan útiles e vos sorprendan dalgún xeito. Se non, quedarémonos coa afirmación do filósofo Johann Wittgenstein como consolo: “paga a pena subir a escaleira para mirar por encima dunha parede tras da que non hai nada que ver… pero aínda así, a viaxe fíxonos máis sabios”.
Que así sexa.
[Vigo 12 de abril de 2023]